Περίπου είκοσι εκατομμύρια πολίτες της Κολομβίας ψήφισαν στο δεύτερο γύρο για να εκλέξουν τον επόμενο πρόεδρο της χώρας, μεταξύ του Γκουστάβο Πέτρο από το Κίνημα Ανθρώπινη Κολομβία και του Ιβάν Ντούκε του κόμματος Δημοκρατικό Κέντρο. Ο νικητής θα αναλάβει τα καθήκοντα του στις 7 Αυγούστου.

Το πρώτο που θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς σχετικά με αυτές τις εκλογές, είναι ότι μειώθηκε η αποχή, καθώς για πρώτη φορά ψήφισε το 53,4% των πολιτών. Στις εκλογές του 2014 είχε ψηφίσει μόλις το 40,7%. Αξιοσημείωτη ήταν, επίσης, η απουσία βίαιων επεισοδίων, γεγονός που δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία της χώρας.

Τα αποτελέσματα τον εκλογών, αντιφατικά σε κάποιο βαθμό, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ενδεικτικά μιας χώρας που βρίσκεται σε μία φάση «αργής γέννας», σύμφωνα με την περιγραφή του γνωστού καθηγητή Κοινωνικών Επιστημών και συγγραφέα, Ατίλιο Μπορόν. Ανάλογα με το ποια οπτική θα υιοθετήσει κανείς, υπάρχει η απαισιόδοξη και η αισιόδοξη ανάλυση.

Η απαισιόδοξη ερμηνεία: η ακροδεξιά επανακάμπτει

Νικητής των εκλογών είναι ο νεοφιλελεύθερος Ιβάν Ντούκε, πίσω από τον οποίο βρίσκεται ο υπερσυντηρητικός πρώην πρόεδρος Άλβαρο Ουρίμπε. Ο νέος πρόεδρος, ο οποίος εξελέγη με ποσοστό 53,95%, ως υποστηρικτής του τρίπτυχου παράδοση – οικογένεια – ιδιοκτησία είχε την ευλογία όχι μόνο των οικονομικών, αλλά και των πιο αντιδραστικών εκκλησιαστικών κύκλων. Εισηγείται την μείωση των φόρων για το ντόπιο και το ξένο κεφάλαιο, την εκμετάλλευση των φυσικών αγαθών στο όνομα των επενδύσεων, αλλά και τη μερική αναθεώρηση της ειρηνευτικής συμφωνίας με τις FARC, την οποία υπέγραψε ο απερχόμενος πρόεδρος, Χουάν Μανουέλ Σάντος.

Αριστερά: Άλβαρο Ουρίμπε, δεξιά: Ιβάν Ντούκε

Ο Ντούκε, μόλις 41 ετών, εξελέγη γερουσιαστής το 2014 και ήταν το αγαπημένο παιδί του πρώην προέδρου Ουρίμπε (2002-2010). Ο Ουρίμπε έχει συνδέσει το όνομα του με πολιτικές κρατικής τρομοκρατίας, με το συντονισμό παραστρατιωτικών δυνάμεων που πραγματοποιούσαν δολοφονίες και εκτοπισμούς αγροτικών πληθυσμών και κυρίως, με το περίφημο σκάνδαλο των falsos positivos. Δηλαδή, τις δολοφονίες χιλιάδων αθώων ανθρώπων από στελέχη του Στρατού – δολοφονίες οι οποίες παρουσιάζονταν ως στρατιωτικές επιτυχίες στα πλαίσια του πολέμου εναντίον των ανταρτών.

Με δεδομένη την επιρροή του Ουρίμπε στο κόμμα Δημοκρατικό Κέντρο (το «Κέντρο» δεν είναι παρά ένας ευφημισμός), το οποίο ο ίδιος ίδρυσε το 2013, αλλά και στην πολιτική ζωή της χώρας συνολικά, θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι στην πραγματικότητα ο Ντούκε είναι απλώς μια μαριονέτα του πανίσχυρου πρώην προέδρου. Οι πρώτοι δημόσιοι λόγοι του Ντούκε παρέχουν ανησυχητικά δείγματα ότι ο οι πρακτικές καταστολής και κατασκοπείας των κοινωνικών κινημάτων και ο πολεμοχαρής «ουριμπισμός» επανέρχονται: «χρειαζόμαστε ένα εκσυγχρονισμένο σύστημα ηλεκτρονικής παρακολούθησης, για να ενισχύσουμε την αποτελεσματικότητα των Αρχών», δήλωνε προεκλογικά. Προς την ίδια κατεύθυνση, προτείνει και την κατάργηση του Συνταγματικού Δικαστηρίου και την επιστροφή στο Σύνταγμα του 1886, του ενός και μόνο ανώτατου δικαστηρίου, το οποίο ελεγχόταν απευθείας από την εκτελεστική εξουσία. Δεν είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς, ότι με τις αντιδραστικές μεταρρυθμίσεις που σχεδιάζει στον τομέα της δικαιοσύνης, έχει στόχο να εξασφαλίσει ότι θα γλιτώσει ο μέντορας του, Άλβαρο Ουρίμπε, τη φυλακή, τη στιγμή που είναι αναρίθμητες οι καταγγελίες εναντίον του για τη διάπραξη εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας.

Αυτή ακριβώς η νοοτροπία διαιωνίζει μία κατάσταση χρόνιας ατιμωρησίας. Οι έρευνες γύρω από τα εγκλήματα κρατικών και παρακρατικών φορέων όχι μόνο δεν προχωράνε σε βάθος, αλλά σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας του Πανεπιστημίου Universidad de Las Américas στην Πουέμπλα του Μεξικού, η Κολομβία είναι από τις οκτώ χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά ατιμωρησίας παγκοσμίως.

Με μία πρώτη ανάγνωση, λοιπόν, θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει ότι πρόκειται για θρίαμβο της άρχουσας τάξης, καθώς ο νεοεκλεγείς πρόεδρος καταφέρνει να εκπληρώσει ένα όνειρο χρόνων της πρεσβείας των Ηνωμένων Πολιτειών: να συνενώσει την ακροδεξιά και τη δεξιά, αλλά και την ίδια την αστική τάξη που είχε διαιρεθεί σε «ουριμπίστας» και «σαντίστας» (οπαδούς του απερχόμενου προέδρου, Σάντος).

Ο Σάντος κατάφερε να απομονώσει τις FARC με έναν fast – track αφοπλισμό, μέσα από μία συμφωνία η οποία παραβιάζεται κατ’εξακολούθηση. Παρά την υπογραφή της Συμφωνίας Ειρήνης μεταξύ της κυβέρνησης Σάντος και των ανταρτών των FARC, από το 2016 μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί περίπου 400 δολοφονίες αγωνιστών και αγωνιστριών καθώς και πρώην ανταρτών. Σε κάθε περίπτωση, πέτυχε μία διπλή «ειρήνευση» (και όχι ειρήνη) τόσο στο στρατιωτικό, όσο και στο πολιτικό επίπεδο. Ωστόσο, μετά την υπογραφή της συμφωνίας, ο σαντισμός, αφού έφτασε στα όρια του, αναμένεται σταδιακά να διαλυθεί και να απορροφηθεί από τον επιθετικό ουριμπισμό που ενσαρκώνει ο «Ουρίμπε ΙΙΙ», δηλαδή ο Ιβάν Ντούκε.

Τελετή κατάθεσης όπλων από τις FARC

Το ερώτημα είναι, εάν και σε ποιο βαθμό θα αποστασιοποιηθεί ο νέος πρόεδρος από τον Ουρίμπε. Άραγε θα κάνει κάποια στροφή αντίστοιχη με εκείνη του Σάντος, ο οποίος χτίζοντας ένα πιο μετριοπαθές προφίλ, προκειμένου να κερδίσει το Νόμπελ Ειρήνης, θεωρήθηκε από τον Ουρίμπε ότι τον πρόδωσε; Θα τηρήσει τους όρους της Συμφωνίας Ειρήνης ο Ντούκε ή θα επιμείνει σε τροποποίηση της; Ας μην ξεχνάμε, τέλος, ότι θα έχει και το δύσκολο ρόλο της συνέχισης των διαπραγματεύσεων με το αντάρτικο του ELN, το οποίο έχει φανεί δύσπιστο ως προς τις προθέσεις της κυβέρνησης.

Εάν η νέα κυβέρνηση υιοθετήσει πιο σκληρή γραμμή και οι αφοπλισθέντες μαχητές συνεχίσουν να δολοφονούνται από «μυστηριώδεις δυνάμεις», ολόκληρη η ειρηνευτική διαδικασία κινδυνεύει να τιναχτεί στον αέρα και να δώσει τη θέση της σε ένα νέο κύκλο βίας. Αυτό, άλλωστε, έχει συμβεί πολλές φορές στην ιστορία της Κολομβίας, με τελευταία την περίοδο διαπραγματεύσεων μεταξύ των FARC και της κυβέρνησης του Αντρές Παστράνα (1999-2002).

Η αισιόδοξη ερμηνεία: η είσοδος των κοινωνικών κινημάτων στο πολιτικό προσκήνιο

Η Ανθρώπινη Κολομβία, με επικεφαλής τον Γκουστάβο Πέτρο και υποψήφια αντιπρόεδρο την Άνχελα Μαρία Ρομπλέδο κέρδισε το 41,8% των ψήφων. Και αυτό, χωρίς τη στήριξη κάποιου κομματικού μηχανισμού και χωρίς χορηγίες από επιχειρηματικούς ομίλους ή χρηματοδότηση από νάρκος. Το μεγαλύτερο εμπόδιο που χρειάστηκε να υπερβεί ο Πέτρο ήταν το «επιχείρημα Βενεζουέλα», δηλαδή η ψυχροπολεμική ρητορική των αντιπάλων του και των μέσων ενημέρωσης και ο ηθικός πανικός που δημιούργησαν, επαναλαμβάνοντας ότι ο Πέτρο είχε σκοτώσει ανθρώπους, όταν ήταν μέλος του αντάρτικου πόλης Μ-19, ότι είναι άθεος και μάλιστα έχει σκοπό να κλείσει 1500 εκκλησίες, ότι είναι η μετενσάρκωση του Τσάβες που «θέλει να κάνει τη χώρα Βενεζουέλα». (Δεν το λέει μόνο ο Κούλης ο Μητσοτάκης αυτό το τελευταίο).

Παρ’όλα αυτά, το 41,8%, είναι ιστορικά το υψηλότερο ποσοστό που έχει κερδίσει ποτέ η Αριστερά, καθώς ποτέ μέχρι τώρα δεν είχε καταφέρει να ξεπεράσει το «ταβάνι» του 25%. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς σπάει ο παραδοσιακός δικομματισμός των παρατάξεων της άρχουσας τάξης, οι οποίες συμμετέχουν στις εκλογές μασκαρεμένες με διαφορετικά κάθε φορά ονόματα και προσωπικότητες, εξυπηρετώντας στην ουσία τα συμφέροντα της ίδιας ελίτ που εδώ και 200 χρόνια κάνει κουμάντο στη χώρα.

«Δε θα ήταν παρακινδυνευμένο», υποστηρίζει ο Ατίλιο Μπορόν, «να πούμε ότι πρόκειται για το τέλος μιας εποχής». Και συμπληρώνει: «κανείς δε θα μπορούσε να σκεφτεί πριν από λίγο καιρό, ότι ένας πρώην αντάρτης θα κατέβαινε ως υποψήφιος στις εκλογές και θα κέρδιζε οκτώ εκατομμύρια ψήφους (…) Αυτό είναι ένα γεγονός που δεν επιτρέπει σε κανέναν να πει, ότι έχουμε νεκρανάσταση της άκρας δεξιάς. Η Κολομβία έχει μπει σε έναν άλλο δρόμο που δεν έχει επιστροφή».

Ο Πέτρο πορεύθηκε προεκλογικά κάνοντας σημαία του τα δικαιώματα των κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων. Τέθηκε, επίσης, ανοιχτά ενάντια στο ενεργειακό – εξορυκτικό μοντέλο και τα μεγκαπρογιέκτος, τονίζοντας ότι πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην παραγωγή τροφίμων για εγχώρια κατανάλωση και όχι στις ξένες επενδύσεις, ενώ πρότεινε τα μη παραγωγικά λατιφούντια να δοθούν σε ακτήμονες αγρότες.

Με βάση τις προτάσεις αυτές, η καμπάνια του προσέλκυσε πολλές εργατικές και αγροτικές ενώσεις, κοινότητες ιθαγενών και αφροκολομβιανών, φοιτητικές οργανώσεις που πρόσκεινται στην αριστερά και στον αντιεξουσιαστικό χώρο, καθώς και κοινωνικά κινήματα όπως το Κίνημα των Θυμάτων της Κρατικής Τρομοκρατίας (Movice). Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δε σημαίνει απαραιτήτως «ανάθεση» και εγκατάλειψη της κινηματικής δράσης από την πλευρά τους. Οργανώσεις όπως η Movice, ιδιαίτερα ενεργές, με χρόνια εμπειρίας και με δράση που κινείται σε πολλαπλά επίπεδα, τόσο κινηματικά, όσο και διπλωματικά, δεν έχουν ανάγκη το πατρονάρισμα κανενός Πέτρο.

Ο Γκουστάβο Πέτρο

Παγκόσμιος εταίρος στο ΝΑΤΟ

Η είσοδος της Κολομβίας στο ΝΑΤΟ συμφωνήθηκε την 31η Μαΐου. Αποτελεί έτσι τη μοναδική χώρα στη Λατινική Αμερική, η οποία αναλαμβάνει το ρόλο του «παγκόσμιου εταίρου» της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Αυτό την τοποθετεί σε θέση προνομιακού συμμάχου, μαζί με χώρες όπως το Αφγανιστάν, η Αυστραλία, το Ιράκ και η Ιαπωνία, μεταξύ άλλων.

Γιατί δόθηκε στην Κολομβία το κλειδί για το γεωπολιτικό έλεγχο της ηπείρου; Η γεωγραφική θέση της είναι στρατηγική, καθώς είναι η μοναδική χώρα στη Νότια Αμερική που έχει ακτές τόσο στον Ειρηνικό, όσο και στον Ατλαντικό Ωκεανό. Από γεωπολιτική άποψη, είναι η πύλη εισόδου των Η.Π.Α. στην περιοχή, καθώς ήδη υπάρχουν στο έδαφος της επτά στρατιωτικές βάσεις. Όπως σωστά επισημαίνει ο Ραούλ Ζιμπέκι, επικαλούμενος το περιοδικό Military Power Review, η Κολομβία διαθέτει τις πιο ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις στη λατινοαμερικανική ήπειρο μετά τη Βραζιλία, «με έμφαση στις μυστικές υπηρεσίες, τον εκσυγχρονισμό και τον επαγγελματισμό των ενόπλων δυνάμεων». Παράλληλα, ο προϋπολογισμός της για στρατιωτικές δαπάνες είναι μακράν ο μεγαλύτερος μεταξύ των κρατών της περιοχής, καθώς αγγίζει το 15% του ΑΕΠ.

Οι στρατιωτικές βάσεις των Η.Π.Α. στην Κολομβία

Υπάρχει όμως κι ένας ακόμη λόγος, που η Κολομβία κέρδισε τον τίτλο της εκλεκτής των ισχυρών χωρών: οι στρατός της έχει τη μεγαλύτερη επιχειρησιακή ετοιμότητα. Την πολυετή εμπειρία του πολέμου ενάντια στα αντάρτικα κινήματα δεν την έχει κανένα άλλο κράτος της ηπείρου, καθώς κανένα δεν αντιμετωπίζει σοβαρές εσωτερικές συγκρούσεις ούτε εξωτερικούς πολέμους. Το πλεονέκτημα αυτό, πηγαίνει χέρι με χέρι με την εμπειρία που έχει το κολομβιανό κράτος στον έλεγχο και την καταστολή των κοινωνικών κινημάτων.

Οι εξελίξεις αυτές δείχνουν ότι υιοθετείται ένας εξυπνότερος τρόπος παρέμβασης στα εσωτερικά των λατινοαμερικανικών χωρών, καθώς απ’ότι φαίνεται, οι Η.Π.Α. κάποια στιγμή πήραν ένα μάθημα: τα πραξικοπήματα και οι άμεσες τοποθετήσεις κυβερνήσεων από την Ουάσιγκτον, δημιούργησαν ένα τεράστιο κύμα λαϊκών αντιδράσεων κατά τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, το οποίο έφερε στην εξουσία κυβερνήσεις που αναχαίτισαν τη βορειοαμερικανική επιθετικότητα, ανοίγοντας έτσι ρήγματα στην ηγεμονία των Η.Π.Α. στην περιοχή. Είναι, επομένως, πιο βολικό, να υπάρχει ένας δούρειος ίππος, έτοιμος να αξιοποιηθεί, εκεί όπου χρειαστεί.

Πρώτος και διακηρυγμένος στόχος, είναι βέβαια η αποσταθεροποίηση της Βενεζουέλας. Ο Ιβάν Ντούκε πριν ακόμα αναλάβει τα καθήκοντα του, συνομίλησε με τον Αντιπρόεδρο των Η.Π.Α., Mike Pence. Αν κρίνουμε από τη δήλωση του ίδιου του Pence, η εισβολή στη Βενεζουέλα είναι ήδη στα σκαριά:

«Μίλησα σήμερα με τον εκλεγμένο πρόεδρο της Κολομβίας, Ιβάν Ντούκε (…) Συζητήσαμε για την ανθρωπιστική κρίση και τις αυταρχικές συνθήκες που υπάρχουν στη Βενεζουέλα και δεσμευτήκαμε να συνεχίσουμε να πιέζουμε για την αποκατάσταση της δημοκρατίας».

Ο Pence δίνει το στίγμα θέτοντας ως νούμερο ένα ζήτημα στην ατζέντα συνεργασίας τη «δικτατορία» στη Βενεζουέλα. Τυχαίο;